Skip to main content
search
0
karaktereigenschappen

In dit stuk ga ik het hebben over karaktereigenschappen. Binnen de psychologie noemen we dat ook wel je persoonlijkheid.

Als we het over “karakter” hebben, bedoelen we een verzameling van eigenschappen die je over een langere periode laat zien. Iemand kan bijvoorbeeld extravert zijn en een opvliegend karakter hebben. Terwijl iemand anders meer gelijkmoedig is en in de omgang met anderen warm en verzorgend zal zijn.

Er zijn talloze manieren om karakter te omschrijven. We hebben honderden woorden om iemand mee te karakteriseren (!) en er is ook een groot aantal vragenlijsten die je karakter in kaart brengen. In dit artikel zal ik een paar van de meest voorkomende manieren bespreken.

Wat zijn karaktereigenschappen?


Als we het over karaktereigenschappen hebben, bedoelen we bepaalde psychologische karakteristieken van iemand die bepalen hoe deze persoon zich gedraagt in bepaalde situaties. Als we het over een moedig iemand hebben, bedoelen we dus dat hij zich over het algemeen moedig zal gedragen.

Op het eerste gezicht lijkt het niet zo moeilijk om het karakter van iemand te omschrijven. We zien namelijk dat mensen zich over het algemeen op een voorspelbare manier gedragen. Als Jan op een feestje is kijkt hij eerst de kat uit de boom, terwijl Marie direct de eerste persoon aanspreekt die binnen het bereik van haar stem komt.

Toch is het onderzoek naar karaktereigenschappen best lastig. Er is namelijk een aantal factoren die je karakter beïnvloeden. Zo zijn daar:

  1. Je omgeving: als je een moedig karakter hebt, is dat tijdens een oorlog makkelijker in de praktijk te brengen dan binnen een kantoorbaan. En andersom zal een angstig persoon wel moedig zijn als hij zijn familie in veiligheid moet brengen.
  2. De cultuur: sommige culturen sporen gedrag aan dat binnen andere culturen ontmoedigd wordt. Als je het over een karakter hebt, ben je op zoek naar iets dat los van de cultuur bestaat binnen in een persoon.
  3. Overtuigingen: zelfs de meest angstige persoon zal zich moedig kunnen gedragen als hij ervan overtuigd is dat hij niet bang hoeft te zijn. En de meest introverte persoon zal meestal vrijuit spreken als hij weet dat hij in een vertrouwde omgeving is.

Onderzoekers aan talloze universiteiten zijn jaren bezig geweest om, ondanks dit, toch een inzicht te krijgen in de verschillende karaktereigenschappen die we kennen. Hieronder zal ik de meest voorkomende bespreken.

Karaktereigenschappen lijst


Binnen de persoonlijkheidspsychologie wordt onderzoek gedaan naar karaktereigenschappen. Een van de meest gebruikte en best onderzochte modellen die daaruit ontstaan zijn, is de Big 5. Zoals de naam al aangeeft, gaat deze vragenlijst ervan uit dat er vijf persoonlijkheidskenmerken te onderscheiden zijn.

karaktereigenschappen big 5Dat lijkt op het eerste gezicht misschien weinig en dat is misschien ook wel zo. Bij nader inzien zijn het er dan ook niet 5, maar eerder 30. Elk van de vijf grote factoren bestaat namelijk uit 6 kleinere factoren. Ik zal ze hieronder allemaal uitschrijven:

1. Neuroticisme

Met deze wat oudere psychologische term, bedoelen we de psychologische stabiliteit die mensen hebben. Die stabiliteit laat zich zien op vijf verschillende gebieden:

  • Angst: mensen die hier hoog op scoren zijn snel bang en nerveus, terwijl laag scoorders veel moediger zijn.
  • Ergernis: het verschil tussen mensen die snel boos zijn en anderen die zich gemakkelijk kunnen beheersen.
  • Somberheid: mensen met een positieve grondhouding scoren hier laag op, terwijl mensen met een aanleg voor depressie hier juist hoog op scoren.
  • Schaamte: wie hier laag op scoort trekt zich weinig aan van zijn omgeving, terwijl hoog scoorders zich juist snel schamen.
  • Impulsiviteit: wie hier hoog op scoort, kan zichzelf moeilijk beheersen. Dit terwijl mensen die hier laag op scoren zich juist gemakkelijk kunnen inhouden.
  • Stressbestendigheid: wie hier hoog op scoort, kan tegen een stootje en weet goed met stress om te gaan.

2. Extraversie

Deze term zal voor veel mensen wel bekend zijn. Extraverte mensen voelen zich prettig in het contact met anderen, terwijl introverte mensen zich prettiger voelen in een klein gezelschap of alleen. Ook Extraversie bestaat uit zes onderdelen:

  • Hartelijkheid: mensen die hier laag op scoren, zijn meestal wat formeel en gereserveerd in vergelijking met hun warme en vriendelijke tegenhangers.
  • Sociabiliteit: dit is de behoefte aan contact met anderen. Mensen die laag scoren vinden het prettig om alleen te zijn.
  • Dominantie: hiermee bedoelen we de wil om op de voorgrond te treden. Laag scoorders voelen zich prettiger bij een rol op de achtergrond.
  • Energie: hiermee bedoelen we de mate waarin iemand uitbundig is of juist wat rustiger.
  • Avonturisme: de mate waarin iemand behoefte heeft aan spanning en sensatie.
  • Vrolijkheid: net als bij uitbundigheid gaat het hier om de vorm van het gedrag. Mensen die hier hoog op scoren zullen hun goede humeur meer laten zien.

We zijn geneigd om introverte mensen als negatief te zien, maar op deze video zie je dat introversie ook voor je kan werken:

3. Openheid

Mensen die hoog scoren op Openheid staan open voor nieuwe dingen. Mensen die hier lager op scoren, houden zich liever bij wat ze al kennen. Net als de voorgaande schalen, bestaat Openheid ook uit zes facetten:

  • Fantasie: wie hoog scoort op deze schaal, vindt het prettig om te dagdromen en te fantaseren. Mensen die laag scoren houden zich meer bezig met de realiteit.
  • Esthetiek: de mate waarin je open staat voor kunst en cultuur.
  • Gevoelens: dit betekent letterlijk in welke mate je open staat voor je eigen gevoelens. Laag scoorder stoppen deze liever weg, terwijl hoog scoorders er veel belang aan hechten.
  • Verandering: hierbij gaat het over de behoefte aan variatie.
  • Intellectualiteit: mensen die hier hoog op scoren staan open voor nieuwe gedachten en opvattingen.
  • Waarden: laag scoorder gaan ervan uit dat hun waarden eeuwig geldend zijn, terwijl hoog scoorders hun waarden nog tegen het licht willen houden.

4. Altruïsme

Bij altruïsme gaat het over de verhouding die je met anderen hebt. Mensen die hier hoog op scoren, zullen geneigd zijn om het belang van anderen boven dat van zichzelf te zetten. Ook hier onderscheiden we zes facetten:

  • Vertrouwen: mensen die hier laag op scoren zijn wantrouwig, terwijl hoog scoorders ervan uitgaan dat iedereen hen ten goede wil is.
  • Oprechtheid: de mate waarin mensen open en eerlijk zijn.
  • Zorgzaamheid: hierbij gaat het om de mate waarin je zorgzaam voor anderen bent of juist meer voor jezelf kiest.
  • Inschikkelijkheid: mensen die hier hoog op scoren, zullen in conflicten snel water bij de wijn doen. Mensen die laag scoren, zullen daarentegen voet bij stuk houden.
  • Bescheiden: wie hier laag op scoort verteld graag over zijn prestaties.
  • Medeleven: de mate waarin je meeleeft met de problemen van anderen.

5. Conciëntieusheid

Met dit wat lastige woord bedoelen we geordendheid of georganiseerdheid. De mate waarin iemand zich doelgericht en gestructureerd gedraagt. Ook Consciëntieusheid bestaat uit zes facetten:

  • Doelmatigheid: hierbij gaat het om de overtuiging dat je invloed hebt op het leven.
  • Ordelijkheid: mensen die hier hoog op scoren, hebben een duidelijke structuur in hun leven, terwijl laag scoorders dat niet hebben.
  • Betrouwbaarheid: iemand die hier hoog op scoort, komt zijn afspraken na. Iemand die lager scoort, gaat daar wat nonchalanter mee om.
  • Ambitie: zoals het woord al zegt willen hoog scoorders graag iets bereiken, terwijl laag scoorders daar wat meer ontspannen in zijn.
  • Zelfdiscipline: mensen die hier hoog op scoren, zetten bij tegenslag door. Laag scorende personen geven wat eerder op.
  • Bedachtzaamheid: wie hier hoog op scoort, zal eerst een plan willen hebben voordat hij aan de slag gaat. Laag scoorders zullen eerder spontaan iets doen.

Deze opsomming van karaktereigenschappen is uitputtend. Daarmee bedoel ik natuurlijk niet dat alle woorden die we gebruiken om karaktereigenschappen te beschrijven erbij staan.

Denk bijvoorbeeld maar eens aan zelfdiscipline. Voor dit woord kun je ook de volgende termen gebruiken: ijverig, doorzettingsvermogen, naarstig, nijverig, bedrijvig, hardwerkend, noest, vlijtig enzovoort. Zo kun je voor elk van de bovenstaande facetten wel meer woorden verzinnen.

Toch gaan we ervan uit dat de lijst zoals hij nu is, uitputtend beschrijft hoeveel karaktereigenschappen er zijn. Het onderzoek is namelijk zo opgezet dat er eerst is gekeken naar alle woorden die karaktereigenschappen beschrijven en vervolgens zijn deze per thema gegroepeerd. Zo hou je dus alleen woorden over die echt iets anders betekenen.

Sterke karaktereigenschappen


Wat zijn nu sterke karaktereigenschappen om te hebben?

In principe zou je kunnen zeggen dat er niet een specifiek profiel van karaktereigenschappen bestaat dat “het best” is. Verschillende situaties vragen namelijk om verschillende karakteristieken. Zo is het voor een programmeur handig om wat introvert te zijn, terwijl deze eigenschap voor een verkoper juist onhandig is.

Toch kunnen we wel zeggen dat een specifiek profiel over het algemeen handig is. Dat is een profiel waarbij mensen laag scoren op neuroticisme, iets hoger op extraversie, hoog op openheid, gemiddeld op altruïsme en hoog op consciëntieusheid.

Daarnaast is er ook een positieve NEO. Deze vragenlijst uit de positieve psychologie heet de Values in Action (VIA) en geeft een overzicht van alle positieve karaktereigenschappen die mensen kunnen hebben. Het voert hier wat ver om ze allemaal te beschrijven, maar ik zal wel een overzicht geven. Net als bij de NEO kent de VIA 6 hoofdeigenschappen die onderverdeeld zijn in meerdere facetten:

Wijsheid en kennis: creativiteit, nieuwsgierigheid, wijsheid, leergierigheid en perspectief

Moed: doorzettingsvermogen,authenticiteit, enthousiasme en moedigheid

Medemenselijkheid: liefde, vriendelijkheid en sociale intelligentie

Rechtvaardigheid: teamwerker, eerlijkheid en leiderschap

Gematigdheid: vergevingsgezindheid, bescheidenheid, zelf-regulatie, en voorzichtigheid

Spiritualiteit: waarderen van schoonheid, hoop, humor, dankbaarheid


Karaktereigenschappen testen


Er zijn verschillende vragenlijsten beschikbaar om je karaktereigenschappen mee te testen.

De meest bekende zijn de vragenlijsten die de BIG-5 persoonlijkheidskenmerken meten. De NEO-PI-R is de meest gebruikte vragenlijst op dit gebied. Inmiddels zijn we daar aan de derde versie toe. Helaas kun je deze vragenlijst niet zelf afnemen.

De VIA vragenlijst is wel gratis af te nemen. Deze kun je maken op de site van het VIA-Institute. Het aanmeldscherm is Engelstalig, maar de vragenlijst en de terugkoppeling zijn in het Nederlands. Je vindt de vragenlijst hier: https://www.viacharacter.org/survey/account/register

Als je specifieke vragen over je karakter hebt, kun je ook overwegen om een assessment af te nemen. In een assessment word je vraag beantwoord door een psycholoog, op basis van een testbatterij met verschillende vragenlijsten en een persoonlijk interview. Vragen die we veel voorbij zien komen zijn bijvoorbeeld: Welke baan past bij mij? Kan ik me nog verder ontwikkelen? Waarom kom ik steeds in de problemen terecht? Als je een assessment wilt aanvragen, kun je dat doen via onze contactpagina.

Stoornissen in je karakter


Naast positieve karaktereigenschappen bestaan er ook negatieve karaktereigenschappen. Daarmee bedoelen we karaktereigenschappen die de persoon zelf vaak in de weg staan. We noemen dit ook wel persoonlijkheidsstoornissen.

Let er wel op dat dit behoorlijk heftige aandoeningen zijn. Het is dus niet waarschijnlijk dat je in een van deze categorieën valt. Soms is het wel handig om lichte vormen van deze aandoeningen bij anderen te kunnen herkennen. Een leuk boekje dat daar over gaat is: Zo ben ik nu eenmaal.

We onderscheiden een aantal persoonlijkheidsstoornissen. Omdat veel van deze stoornissen overeenkomsten hebben, zijn ze geclusterd in een A, B en C cluster. Hieronder vertel ik iets over deze clusters.

Cluster A

Deze mensen kunnen raar of anders overkomen. Ze wijken duidelijk af van anderen.

Daardoor zijn ze ook vaak alleen en kost het hen moeite om hulp te zoeken. Contact met anderen gaat hen namelijk niet gemakkelijk af.

Binnen dit cluster vallen:

  • Paranoïde persoonlijkheidsstoornis: deze mensen zijn vaak erg wantrouwig naar anderen en gaan ervan uit dat zij kwaad willen.
  • Schizoïde persoonlijkheidsstoornis: deze persoonlijkheid kenmerkt zich doordat er weinig behoefte is aan contact met anderen. Daarnaast is het gevoelsleven vlak. Iemand met deze persoonlijkheid beleeft maar aan weinig dingen plezier.
  • Schizotypische persoonlijkheidsstoornis: dit zijn vaak erg excentrieke mensen die het daardoor moeilijk vinden om contact met anderen te zoeken.

Cluster B

Mensen in dit cluster handelen naar hun emoties en vinden het moeilijk om die emoties te controleren.

Binnen dit cluster vallen:

  • Borderline persoonlijkheidsstoornis: deze stoornis kenmerkt zich vooral door een erg instabiel gevoelsleven. Daardoor is het moeilijk om relaties met anderen te onderhouden.
  • Antisociale persoonlijkheidsstoornis: deze mensen hebben moeite om zich in anderen in te leven.
  • Theatrale persoonlijkheidsstoornis: zoals het woord al zegt worden emoties vaak erg sterk beleefd, maar niet per se zo gevoeld.
  • Narcistische persoonlijkheidsstoornis: hoewel er hierbij ogenschijnlijk sprake is van een grote zelfwaardering, is dat gevoel erg kwetsbaar.

Cluster C

Cluster C kenmerkt zich vooral door angst. Deze mensen maken zich continue zorgen en piekeren heel wat af.

Binnen dit cluster vallen:

  • Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis: deze mensen hebben sterk het gevoel dat ze minder waard zijn dan anderen.
  • Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis: omdat ze overtuigd zijn dat ze het niet alleen kunnen, hechten ze zich erg aan een ander.
  • Dwangmatige / obsessieve compulsieve persoonlijkheidsstoornis: deze mensen proberen hun angsten onder controle te krijgen door steeds weer bepaalde handelingen te vertonen of steeds weer over bepaalde dingen na te denken.

Persoonlijkheidsstoornissen zijn over het algemeen behoorlijk ernstig en zijn ook niet zo gemakkelijk te behandelen. Daarom worden deze problemen meestal behandeld in de specialistische GGZ. De Viersprong is een partij waar je bijvoorbeeld terecht komt als je een persoonlijkheidsstoornis hebt.

Karaktereigenschappen veranderen


Binnen de psychologie gaan we ervan uit dat je karakter voor een deel bepaald wordt door erfelijkheid. Sommige mensen hebben bijvoorbeeld meer aanleg om sneller angstig te zijn dan anderen, waardoor de kans groter is dat ze regelmatig kampen met paniekaanvallen. Iedereen, die meerdere kinderen heeft, weet dat broertjes en zusjes qua karakter direct al heel veel verschillen. Hoewel je dus aanleg hebt voor bepaalde karaktereigenschappen, kun je zelf wel degelijk invloed uitoefenen op je karaktereigenschappen. Hieronder bespreek ik een aantal mogelijkheden:

Oefenen: Aristoteles zei vroeger al: “Je bent wat je consequent doet”. Als je dus van nature wat introvert bent, kun je wel degelijk sociale situaties oefenen om je wat meer op je gemak te voelen in deze situaties. Je zou bijvoorbeeld een baan als straatverkoper kunnen nemen of callcenter medewerker worden. Daarnaast zou je improvisatietheater kunnen gaan doen of bij de Toastmasters kunnen gaan. Allemaal situaties waarin je sociale vaardigheden kunt oefenen.

Therapie: Aan veel karaktereigenschappen liggen onbewuste overtuigingen ten grondslag. Mensen zijn bijvoorbeeld altruïstisch omdat ze geleerd hebben dat dit de enige morele manier is om met anderen om te gaan. Een therapeut kan je helpen om deze overtuigingen in kaart te brengen en om te onderzoeken of deze overtuigingen nog wel voor je werken. Hou er wel rekening mee dat het veranderen van je karaktereigenschappen wat tijd kan kosten. Niet voor niets kost het behandelen van persoonlijkheidsstoornissen soms wel een jaar of zelfs nog langer.

Accepteren: Dit is natuurlijk niet echt een manier om je karaktereigenschappen te veranderen, maar het is wel een effectieve manier om er mee om te gaan. Je zou kunnen zeggen dat je hierbij niet werkt aan het veranderen van de eigenschappen, maar eerder aan het veranderen van de situatie waarin je die karaktereigenschappen nodig hebt. Onderstaande cartoon laat dit heel duidelijk zien:

karaktereigenschappen school

In ons schoolsysteem gaat het helaas nog al te vaak op deze manier.

De goudvis uit het bovenstaande plaatje kan gaan zoeken naar manieren om in de boom te klimmen, maar dat gaat een hele opdracht worden. Het is waarschijnlijk veel gemakkelijker als hij op zoek gaat naar een baan waarin hij veel kan zwemmen.
Zo is het ook met je karakter. Je kunt het voor een deel wel veranderen, maar vaak is het veel gemakkelijker om op zoek te gaan naar een rol die bij je natuurlijke kwaliteiten past.

Robert Haringsma

Robert Haringsma is psycholoog en onderzoeker. Hij schrijft over onderwerpen als stress, zelfvertrouwen, depressie en angst.

One Comment

Leave a Reply