Verlatingsangst

Verlatingsangst is een term waar soms nogal makkelijk over wordt gesproken. In grote lijnen betekent het dat je niet door je partner, vrienden, gezinsleden of familie verlaten wilt worden. Het gaat daarbij om een extreme angst, waardoor het in de categorie angststoornissen valt.

In dit artikel vertel ik je wat verlatingsangst precies inhoudt, waar het door ontstaat en natuurlijk wat je er tegen kunt doen. Via onderstaand menu kun je direct navigeren naar het hoofdstuk waar je geïnteresseerd in bent.

Wat is verlatingsangst?

Het woord ‘verlatingsangst’ zegt eigenlijk al waar het over gaat. Mensen met verlatingsangst zijn bang dat ze verlaten worden. Formeel gaat het dan over ‘belangrijke hechtingsfiguren’. Daarbij kun je denken aan de partner, kinderen, familie, gezinsleden of vrienden.

Heb je een relatie en ben je soms een beetje bang om verlaten te worden? Waarschijnlijk ben je dan gek op je partner. Niet per se iets om je zorgen over te maken.

Het is nooit leuk om verlaten te worden door iemand die veel voor je betekent. Als je partner je verlaat is het ook normaal dat je daar overstuur van raakt.

Bij verlatingsangst gaat het om een buitensporige angst voor verlating. Je bent bijvoorbeeld aan het piekeren over verlies of bedrog, terwijl er helemaal geen signalen zijn. Je partner is bij wijze van spreken al tien jaar bij je. Toch maak jij je nog elke dag zorgen dat hij je plots kan gaan verlaten.

In deze column beschrijft Roos Schlikker hoe haar verlatingsangst zich openbaart. Zij droomt regelmatig over dat ze verlaten wordt door haar man.

Verlatingsangst kan zich op allerlei manieren uiten. Vooral bij kinderen zien we dat ze liever niet bij hun ouders weggaan, maar dit komt bij volwassenen ook voor.

In volwassen relaties zorgt verlatingsangst regelmatig voor problemen, omdat mensen met verlatingsangst heel veel aandacht van hun partner vragen. Ze moeten er constant van overtuigd worden dat hun partner geen afscheid gaat nemen. Maar juist daardoor kun je jouw partner onbewust afstoten, waardoor er gebeurt wat je absoluut niet wil: dat je partner jou verlaat.

Symptomen verlatingsangst

Bij verlatingsangst ben je overdreven angstig om gescheiden te worden van mensen waar je aan gehecht bent. Bij baby’s is dit normaal, maar bij volwassenen of jongeren niet.

In de DSM-V, het handboek voor psychische stoornissen, is verlatingsangst opgenomen als angststoornis. Voordat we over verlatingsangst kunnen spreken, moeten er minimaal drie van de onderstaande symptomen aanwezig zijn:

• Enorm van streek zijn wanneer je niet thuis bent, of niet in het gezelschap bent van mensen waar je aan gehecht bent. Dit kan zelfs spelen wanneer je verwacht om alleen te zijn.
• Overdreven bezorgdheid dat mensen waar je aan gehecht bent iets overkomt. Bijvoorbeeld dat ze door een ziekte komen te overlijden.
• Overdreven bezorgdheid dat jou iets overkomt, wat ervoor zorgt dat je gescheiden wordt van de mensen waar je aan gehecht bent. Bijvoorbeeld dat je ziek wordt of verdwaalt.
• Tegenzin om weg van huis te gaan, omdat je dan gescheiden wordt van mensen die belangrijk voor je zijn.
• Angst om alleen te zijn. En dan specifiek alleen zonder bekenden.
• Liever niet ergens anders willen slapen.
• Nachtmerries over verlaten worden.
• Lichamelijke klachten op het moment dat je daadwerkelijk alleen bent.

De kans is groot dat je verlatingsangst hebt als je minstens drie symptomen ervaart, maar het hoeft niet zo te zijn. Uiteindelijk ligt het er ook aan hoe lang de symptomen al bestaan:

• Bij kinderen, pubers en jongvolwassenen moet de angst tenminste vier weken aanwezig zijn. Bij volwassenen moet er zes maanden of langer continue (bijna dagelijks) sprake zijn van deze angsten.
• Daarnaast moet de angst problematisch voor je zijn. Anders is er weinig aan de hand.

Daarom stellen we dat:

De angst duidelijke lijdensdruk of beperkingen in het functioneren moet veroorzaken. Dit kan bijvoorbeeld gelden voor mensen die niet meer naar het werk durven.

• Tot slot wordt nog gesteld dat er geen sprake moet zijn van andere symptomen. Mensen met autisme vinden het bijvoorbeeld ook vervelend om van huis te gaan, maar bij hen heeft dat meer te maken met hun specifieke klachten.

Ongeveer 1% van de Nederlandse volwassenen heeft last van verlatingsangst. Bij kinderen kan tot 4% er last van hebben. Het lijkt er dus op dat veel van deze angst bij jongeren vanzelf over gaat wanneer zij volwassen worden.

Zoek je een behandeling voor verlatingsangst? Dan kun je uiteraard bij een van onze psychologen terecht. Neem dan contact op via deze pagina.

Waar wordt verlatingsangst door veroorzaakt?

We gaan er over het algemeen vanuit dat verlatingsangst ontstaat door een onveilige hechting. Dat is een term uit de hechtingstheorie van John Bowlby.

Bowlby gaf aan dat het voor zeer jonge kinderen normaal is om verlatingsangst te hebben. Wanneer er namelijk geen volwassenen in de buurt zijn, is het kind in gevaar.

Na verloop van tijd leert het kind om steeds meer afstand te nemen. Oftewel: het kind weet dat de ouders weer terugkomen nadat ze even zijn weggeweest. Sommige kinderen leren dat echter niet, omdat de ouders zich onvoorspelbaar gedragen of simpelweg onvoldoende aanwezig zijn.

Vier manieren van hechting

We onderscheiden vier manieren van hechting:

1. Veilige hechting
Als de ouders het kind verlaten is het kind daarvan overstuur, maar zodra ze terugkomen is het snel weer goed.
2. Onveilige hechting
Deze kinderen komen heel zelfstandig over. Het maakt ze op het oog niet uit of de ouder de omgeving verlaat, maar ze hebben daar wel degelijk stress van.
3. Onveilige afwerende hechting
Deze kinderen zijn erg boos als de ouders weggaan en blijven boos wanneer ze weer terugkomen.
4. Onveilige gedesoriënteerde hechting
Deze kinderen vertonen een mix van gedragingen. Ze lijken totaal niet te weten wat ze kunnen verwachten van hun ouders en hoe ze daarmee om moeten gaan.

Niet iedereen die onveilig gehecht is aan zijn ouders krijgt later last van verlatingsangst (of een hechtingsstoornis zoals het ook wel heet). Maar kinderen die onveilig gehecht zijn, lopen wel een groter risico.

Veel mensen die onveilig gehecht zijn in hun jeugd, leren daar als kind anders mee omgaan. Maar als zij later in hun leven iets meemaken dat herinnert aan het gedrag van hun ouders, kan dat onveilige hechting uit het verleden triggeren. Soms ontstaat verlatingsangst dan ook op latere leeftijd nadat iemand verlaten is door een partner of een ouder.

Verlatingsangst kind

Zoals Bowlby aangaf, is verlatingsangst bij jonge kinderen normaal. Dat begint ongeveer als ze een halfjaar oud zijn.

Wanneer de vader of moeder weg is, heeft de baby dat al snel in de gaten. Dat komt omdat de baby mensen gaat herkennen. Een baby zal zich snel gaan hechten aan een of twee personen, wat meestal de ouders zijn.

Ook vind de baby het dan eng om met andere mensen te zijn. Eenkennigheid en verlatingsangst overlappen elkaar dan.

Hoe kun je merken of je kind hier last van heeft? Dat lees je hieronder:

• Zodra je naar boven loopt, begint je kind te huilen.
• Je kind huilt snel als het een ‘vreemde’ ziet.
• Je kind heeft moeite met slapen, omdat je hem dan alleen laat. Dat uit zich bijvoorbeeld in nachtelijke huilpartijen.

Vier tips voor verlatingsangst bij je kind

Hoe je omgaat met verlatingsangst bij je kind, kun je eigenlijk al leren van Bowlby. Het is namelijk belangrijk om voorspelbaar te zijn in je gedrag rondom afscheid nemen en terugkomen.

Je kind zal leren dat afscheid niet negatief is. Daarnaast leert je kind ‘houden van’ en ‘afscheid nemen’ los van elkaar te zien. Ondanks dat je veel van je kind houdt, moet je namelijk soms toch echt even weg.

Hieronder lees je nog wat tips:

1. Neem kort en duidelijk afscheid
   Verzin een ritueel dat je alleen doet als je weggaat, zodat je kind weet dat je afscheid neemt.
2. Kom niet terug om je kind te troosten als het gaat huilen
   Dit verdriet hoort erbij. Je kind moet nu juist leren om hiermee om te gaan.
3. Geef je kind aandacht wanneer je terugkomt
   Dit is nodig om duidelijk te maken dat je nog steeds van je kind houdt, ondanks het feit dat je weg geweest bent.
4. Ga regelmatig weg
   Het is belangrijk dat je regelmatig weg blijft gaan, zodat je kind aan jouw afwezigheid kan wennen. Wanneer je altijd bij jouw kind blijft, zal het weggaan alleen maar zwaarder worden. Voor jezelf én voor je kind. Het is natuurlijk wel verstandig om dit langzaam op te bouwen. Bijvoorbeeld elke keer vijf minuten langer.

Door bovenstaande tips toe te passen, leert je kind op een natuurlijke manier om te gaan met tijdelijk verlaten worden. Totdat het met een gerust hart bij zijn opa of oma kan blijven logeren.

Verlatingsangst volwassene

In dit artikel onderscheiden we twee soorten verlatingsangst bij volwassenen:

• Angst om alleen te zijn.
• Angst binnen relaties (meestal je partner).

Beide versies maken deel uit van dezelfde stoornis. Toch is het goed om het onderscheid hierin te benoemen. In de praktijk merken we namelijk dat er verschillen zijn tussen deze twee vormen van verlatingsangst.

Angst om alleen te zijn

Zoals gezegd zou je volwassen verlatingsangst kunnen zien als de angst om alleen te zijn. Voorbeelden hiervan zijn:

• Eisen dat er steeds mensen (of eventueel huisdieren) bij je zijn.
• Heel lang bij je ouders blijven wonen.
• Je zorgen maken om dierbaren. Je bent beschermend en geneigd om ze dingen te verbieden.
• Overdreven heimwee hebben. Je slaapt daardoor vrijwel nooit ergens anders.

In veel gevallen hebben mensen weinig last van hun verlatingsangst. De omgeving vindt het vaak ook zielig en wil daarom wel helpen, zoals door in de buurt te blijven bij noodgevallen.

Soms moet je wel langer alleen zijn. Bijvoorbeeld:

• Wanneer je partner overleden is en jij daardoor alleen bent in huis.
• Als je ouders zijn gescheiden (en je daardoor vaak bij je moeder of vader bent).
• Wanneer je vaak in hotels slaapt voor je werk.

Verlatingsangst in de liefde

Een andere vorm van verlatingsangst bij volwassenen gaat vooral over verlatingsangst binnen de liefde. Tegenwoordig wordt dit ook wel liefdesverslaving genoemd, al is dat geen officiële definitie in de DSM-V.

De relatieverslaving kun je zien als een andere versie van verlatingsangst. Problemen ontstaan namelijk niet alleen maar rondom verlaten worden, maar ook rondom hechting. In het kort zou je kunnen zeggen dat mensen met verlatingsangst in de liefde onbewust het (onveilige) hechtingspatroon opzoeken dat ze van hun ouders geleerd hebben.

Dat kan in de praktijk betekenen dat je:

• Steeds op de verkeerde mensen verliefd wordt. Je valt op mensen die niet goed voor je zorgen of je grenzen overschrijden.
• Valt op mensen die niet beschikbaar zijn, omdat ze bijvoorbeeld al een relatie hebben of zelfs getrouwd zijn.
• Jouw geliefde erg vaak claimt. Je ‘eist’ je partner als het ware op.
• Er niet bent voor jouw geliefde. Je gaat continue vreemd of hebt de behoefte om je geliefde te verlaten.

We zien dat volwassenen met verlatingsangst in de liefde vaak een partner zoeken die ook verlatingsangst heeft. Of ze vinden juist een partner die bindingsangst heeft. Zo ontstaan er continue patronen waar de liefde geen baat bij heeft, maar waar mensen zich moeilijk overheen kunnen zetten.

Vier tips voor verlatingsangst bij volwassenen

Vaak is het een kwestie van trainen om over je angsten heen te komen. Vooral als je soms echt alleen moet zijn, of wanneer je steeds meer problemen krijgt met je relatie.

Dit kun je stapje voor stapje aanpakken met de volgende tips:

1. Begin met één nachtje van huis
Dit kun je daarna langzaam uitbreiden tot meerdere nachtjes achter elkaar.

2. Wees open naar je partner
Een relatie en communicatie gaan hand in hand. Ben je niet open over je verlatingsangst, dan kan je partner je gaan zien als jaloers of bezitterig. Leg dus uit waar je mee worstelt, zodat je partner je beter begrijpt en kan steunen.

3. Ga in gesprek over je verleden
Probeer samen met een professional uit te zoeken waar de oorzaak van jouw verlatingsangst ligt. Een oorzaak kan bijvoorbeeld een onveilige hechting zijn. Onze psychologen kunnen je daarbij helpen.

4. Pak je zelfvertrouwen aan
Veel mensen met verlatingsangst hebben ook een laag zelfbeeld. Je denkt bijvoorbeeld dat je anderen nodig hebt om zelf gelukkig te zijn. Er zijn genoeg manieren om je zelfvertrouwen te vergroten: van het opschrijven van je talenten tot aan het vieren van kleine successen.

Drie tips voor omgaan met verlatingsangst (voor partners)

Als je een partner hebt met verlatingsangst, kan het soms lastig zijn om hiermee om te gaan. Bijvoorbeeld als je partner jou vaak claimt of controleert. Hieronder lees je enkele nuttige tips:

1. Wees duidelijk in je behoeften en wensen
Zeg het als je tijd voor jezelf nodig hebt, maar ook als je tijd met je partner door wilt brengen. Of als je partner een keer vervelend doet. Daarmee houd je de balans in de relatie. Je hoeft je partner niet altijd te pleasen. Het voorkomt ook dat jij jezelf onbewust vaker terugtrekt en je partner daardoor banger wordt (en nog vaker gaan claimen).

2. Luister zonder boos te worden
Geef geen kritiek op je partner. Met luisteren en doorvragen kun je ontdekken waarom je partner zich op een bepaalde manier gedraagt.

3. Trek aan de bel bij een professional
Je kunt zelf nog zo je best doen: als het niet lukt, dan kan relatietherapie helpen om de relatie te redden.

De beste relatie is er een waarin je elkaar aanvult, in plaats van aan elkaars eisen probeert te voldoen. Daarnaast draait het vooral om duidelijke en eerlijke communicatie. Alleen zo ontstaat er wederzijds begrip en meer vertrouwen.

Therapie verlatingsangst

Verlatingsangst is goed te behandelen. De behandelmethode is afhankelijk van het type verlatingsangst.

Behandeling van angst om verlaten te worden

Wanneer je last hebt van de angst om verlaten te worden, zien we dit als een angststoornis. We behandelen deze dan ook zo.

Maar wat betekent dit dan concreet voor jou?

Met behulp van Cognitieve Gedragstherapie kun je de verlatingsangst onder controle krijgen. Zoals het woord al zegt, gebruiken we daarvoor je cognities en je gedrag.

Veranderen cognities: mensen die bang zijn om verlaten te worden, hebben vaak gedachten die niet realistisch zijn. Je denkt dat je het niet redt zonder anderen, of dat je gek wordt als je alleen bent. Het is handig om die overtuigingen (cognities) onder de loep te nemen om te onderzoeken of ze wel echt waar zijn.

Gedrag: praten over je overtuigingen kan al erg behulpzaam zijn, maar het is nog handiger om ermee te experimenteren. Als je ervan overtuigd bent dat je gek wordt als je alleen bent, is het de moeite waard om dat eens te testen.

Ga maar eens vijf minuten alleen zijn, en bekijk dan of je ook echt gek wordt. Wanneer je dat hebt gedaan (en gezien hebt dat je nog steeds niet gek bent geworden), probeer het dan eens voor tien minuten. Zo ga je stapje voor stapje meer experimenteren met je angsten. Uiteindelijk zal er nog maar weinig van je angst overblijven.

Behandeling van liefdesverslaving

De basis van deze behandeling is gericht op het kunnen houden van jezelf. Als die basis gelegd is, kun je jezelf gemakkelijker aanpassen en de ander vrijlaten. Daarnaast wordt er goed gekeken naar de patronen die er in je liefdesrelatie spelen, zodat je deze op tijd kunt herkennen en er beter mee om kunt gaan.

Er kunnen meer onderdelen zijn voor deze behandeling, zoals:

Werken aan je zelfvertrouwen: leren om van jezelf te houden en minder afhankelijk te zijn van goedkeuring van anderen.
Relatietherapie: samen met je partner naar een relatietherapeut gaan, kan helpen om patronen in de relatie te ontdekken en aan te pakken.
Schematherapie: voor hele ernstige problemen is het vaak handig om ook wat grondiger te werk te gaan binnen de therapie. Schematherapie is een manier om je onbewuste schema’s in kaart te brengen, om deze vervolgens te kunnen veranderen.

Buiten deze behandelmethoden kan Cognitieve Gedragstherapie hier ook werken om je angsten rondom verlating aan te pakken.

Als je behoefte hebt aan begeleiding bij het overwinnen van je verlatingsangst, kun je bij een van onze psychologen terecht. Neem daarvoor gerust contact op via onze contactpagina.

Boeken over verlatingsangst

Wil je meer weten over verlatingsangst? Hieronder hebben we de beste boeken voor je geselecteerd:

Verslaafd aan de liefde van Jan Geurtz legt heel goed uit waarom eigenliefde aan de basis ligt van een gezonde relatie. Hij beschrijft daarbij de denkmethoden die mensen overhouden aan een onveilige hechting. Het boek is zeer de moeite waard, maar af en toe wel wat moeilijk geschreven. Niet per se iets voor op je nachtkastje.

Het knappe aan het boek van Geurtz is dat hij liefdesverslaving zo duidelijk koppelt aan zelfvertrouwen. Zijn stelling is dat mensen die verslaafd raken aan de liefde, diep van binnen het gevoel hebben dat ze zelf niet voldoende waard zijn. Daarom zijn ze zo afhankelijk van de ander.

In onze ervaring is dat inderdaad een van de belangrijkste oorzaken van liefdesverslaving en verlatingsangst.

Je kunt het boek hier aanschaffen

Liefdesbang is waarschijnlijk het meest bekende boek over verlatingsangst (en bindingsangst). Zeer helder en goed boek, af en toe wel wat chaotisch geschreven. Goed om inzicht te krijgen in het probleem, maar (iets) minder goed als je er direct mee aan de slag wilt.

Je kunt het boek hier aanschaffen